ტექსტი და კონტექსტი

ამერიკელი ფილოსოფოსი რიჩარდ რორტი, მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრისა და ოცდამეერთე საუკუნის პირველი ათწლეულის, გამორჩეული და არაერთაზროვანი მოაზროვნეა. ასევე გამორჩეული და არაერთაზროვანია 1989 წელს გამოცემული მისი ნაშრომი „შემთხვევითობა, ირონია და სოლიდარობა.“ ტექსტი მოცულობით მცირე, თუმცა შინაარსობრივად მდიდარია. მასში რორტი განიხილავს სხვადასხვა ფილოსოფიურ საკითხებს: ეპსიტემოლოგიასა და ენის ფილოსოფიას, მორალს და პოლიტიკურ თეორიებს, თვითქმნადობის, ავთენტურობის, სისასტიკისა და სოლიდარობის პრობლემებს; მსჯელობს განსხვავებულ და ერთი შეხედვით კავშირში არმყოფ ავტორებზე: ლუდვიგ ვიტგენშტაინსა და დონალდ დევდისონზე, ფრიდრიხ ნიცშესა და ზიგმუნდ ფროიდზე, მიშელ ფუკოსა და იურგენ ჰაბერმასსზე, გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელსა და მარტინ ჰაიდეგერზე, ჟაკ დერიდასა და მარსელ პრუსტზე, ვლადიმერ ნაბოკოვსა და ჯორჯ ორუელზე.

წიგნი რამდენიმე საკვანძო თეორიული დებულების გარშემოა აგებული, ამათგან კი ყველაზე მნიშვნელოვანი ეს არის თეზა ენის შემთხვევითობის შესახებ. რორტის მტკიცებით, გონებისა და ენისაგან დამოუკიდებლად, არ არსებობს ჭეშმარიტება და საგანთა ბუნება როგორც ასეთი. ადამიანები როგორც ცნობიერი და რაციონალური არსებები, განსხვავებული გზებით აღწერენ სამყაროს და შესაბამისად ქმნიან, სიტყვა სიტყვით რომ ვთარგმნოთ “აკეთებენ“ ჭეშმარიტებას. თავის მხრივ ჭეშმარიტება ენის საკუთრებაა, ხოლო განსხვავებული სამეტყველო ენები თუ სააზროვნო სისტემები სამყაროს აღწერის იმ განსხვავებულ და კომპლექსურ გზებს წარმოადგენენ, რომლებიც  საზოგადოებიდან საზოგადოებამდე, ისევე როგორც ეპოქიდან ეპოქამდე იცვლებიან. ჩვენ, ადამიანებს მხოლოდ სააზროვნო  სისტემებისა და განსხვავებული ლექსიკების ერთმანეთთან შედარება შეგვიძლია, და არა რეალობისა და ჩვენს მიერ განვითარებული კონცეფციების. რაც ნიშნავს იმას, რომ ადამიანთა მიერ ფორმულირებული მეცნიერული, ფილოსოფიური, რელიგიური თუ სხვა ტიპის თეორიები, ჩვენს გარეთ და ჩვენ გარშემო არსებული რეალობის განსხვავებული აღწერის გზებს და განსხვავებული მიზნების მიღწევის საშუალებებს წარმოადგენენ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანთა თეორიები რეალობის შესახებ შეთხზული ფიქციები არიან.

რორტი ცდილობს აჩვენოს, რომ პოსტ-ჰეგელიანურ ფილოსოფოსთა ყველაზე გამორჩეული ნაწილი ადამიანის სასრულობის დემონსტრაციას უფრო ცდილობდა, ვიდრე დროითი სამყაროს გადალახვას. მისივე მტკიცებით, ამ მოაზროვნეებმა, ცხადყვეს, რომ ენა, რომლითაც სამყაროს ვიმეცნებთ, სინდისი, რომელიც მორალური გადაწყვეტილებების მიღებაში გვეხმარება, და ის საზოგადოებრივი ღირებულებები და შეთანხმებები, რომელთა გარშემოც ინდივიდები ერთიანდებიან, შემთხვევითობაა. კულტურის ისტორია ბრმა, წინასწარ განუსაზღვრელი და ტელეოლოგიის არმქონე პროცესი უფროა ვიდრე ჭეშმარიტების პროგრესული შემეცნება თუ ადამიანის შინაგანი არსის გამოხატვა; ამავე ფილოსოფოსებმა ნათელი მოჰფინეს ფაქტს, რომ კულტურული და ლინგვისტური ცვლილებების მთავარი წყარო განსხვავებულად მეტყველებაა და არა თანმიმდევრული მსჯელობა, შემოქმედებითობა და არა ლოგიკა, ხელახალი აღწერა და არა სწორი აღწერილობის ძიება. ეს პროცესი მიგვიძღვის პოსტ-მეტაფიზიკურ ეპოქამდე, აზროვნებამდე, რომელშიც ფილოსოფიის ტრადიციული მიზნები და ლექსიკა უადგილოა.

რორტის პოსტ-მეტაფიზიკური კულტურაში თავისუფლება შემთხვევითობის აღიარებასთანაა გაიგივებული, ხოლო დრო და შანსი ბედისწერის განსაზღვრის ღირსეულ ფაქტორებს წარმოადგენენ. მსგავსი კულტურის მოქალაქეები აცნობიერებენ, რომ სამყაროს აღწერისათვის არსებული ყველა ლექსიკა ისტორიული შემთხვევითობაა. ამის კვალდაკვალ მნიშვნელოვნად იცვლება ადამიანთა თვითწარმოდგენები და ფილოსოფიის კონცეფცია. ფილოსოფია, რომელიც დიდი ხნის მანძილზე ეძებდა რაციონალურ უეჭველობას და საკუთარი თეორიის დაშენებას უნივერსალურად მართებულ წანამძღვრებზე ცდილობდა, დღეს აღიქმება, როგორც სამყაროს აღწერის ერთით მეტი გზა, თეორია, რომლის გამართლებასაც მისივე შემადგენელი ელემენტები ახდენენ და არა ფილოსოფიური სისტემისა და რეალობის თანხვედრა თუ შესაბამისობა. ფილოსოფიის მსგავსი გაგება ნიშნავს დაშვებას, რომ ლექსიკის სასრულობასთან ერთად, ადამიანის შემეცნების პრეტენზიებიც სრულდება, რომ განსხვავებული საზოგადოებები და ინდივიდები „ფინალური ლექსიკების“ მომხმარებლები უფრო არიან, ვიდრე ჭეშმარიტებისაკენ მიმავალი ბილიკები. პოსტ-მეტაფიზიკური კულტურის ინტელექტუალები ირონიკოსები არიან. მათ მუდმივი ეჭვები აქვთ საკუთარი ფინალური ლექსიკის გარშემო, ვინაიდან აცნობიერებენ, რომ ხელახალ აღწერილობების შეუძლიათ სამყარო განსხვავებულად წარმოაჩინონ, ამავდროულად მათ არ სურთ, რომ სცადონ და ფინალურ ლექსიკების არჩევისა და დახარისხების კრიტერიუმი შემოგვთავაზონ.

რორტის განსაზღვრებით ირონიკოსები არიან ადამიანები რომლებიც ენის, სინდისისა და სოციალური კუთვნილების შემთხვევითობას აცნობიერებენ, და საკუთარი თავის მსხვრევად ბუნებას იაზრებენ. მისივე მტკიცებით, ირონია გვაძლევს პასუხს კითხვაზე „რა უნდა მოვიმოქმედოთ სიმარტოვით.“ ანუ როგორ უნდა აღვწეროთ საკუთარი თავი და ჩვენს გარშემო არსებული სამყარო. ამავდროულად რორტი იმედოვნებს, რომ ირონიზმის ამ გაღვივებულ განცდას, თავსებადს გახდის „ლიბერალურ იმედთან,“ სურვილთან, რომ კაცობრიობის „ცხოვრება უფრო თავისუფალი, ნაკლებად სასტიკი, მოცალეობითა და გამოცდილებებით მდიდარი იყოს.“ შედეგად რორტი ცდილობს რომ პირადი ირონიის ზრდის პარალელურად, ლიბერალური უტოპიის ის ვერსია შემოგვთავაზოს, რომელიც წარმოსახვისა და შემოქმედებითობის გარშემოა გაერთიანებული და სადაც „სისასტიკე ყველაზე საშინელი რამაა.“ მისი ლიბერალური უტოპიის მიზანი პირადი თავისუფლების გაზრდა და საჯარო სოლიდარობის ამაღლებაა _ ეს იმედია იმისა, რომ ადამიანები ერთმანეთის მიმართ სოლიდარობის გრძნობით განიმსჭვალებიან, არა იმ მიზეზით რომ ჩვენ „საზიარო ბუნება“ თუ „უფლებები“ გაგვაჩნია, არამედ იმიტომ რომ ერთმანეთის ცხოვრების დეტალები გვაინტერესებს, წარმოსახვით იდენტიფიკაციის უნარი გვაქვს, და ერთ ბედისწერას ვიზიარებთ. იდენტიფიკაციის უნარს ლიტერატურა აღვივებს, სწორედ ეს არის მიზეზი იმისა, რომ რორტის მტკიცებით მორალური გადაწყვეტილებებისათვის, ლიტერატურული ნაწარმოებები უფრო გამოსადეგნი არიან ვიდრე ფილოსოფიური თეორიები თუ რელიგიური მოძღვრებები.

ამ ორი განსხვავებული მიზნის, ხელახალი აღწერილობათა ძალის დაფასებისა და სოლიდარობის გრძნობის გაღვივებისათვის, რორტი საჯარო და პირად სფეროებს ერთმანეთისაგან მიჯნავს. ის გვთავაზობს პოსტ-მეტაფიზიკური ლიბერალური უტოპიის ხედვას, რომელიც აღარ საჭიროებს ფილოსოფიურ საფუძველსა და რაციონალურ გამართლებას. აღნიშნული კულტურის მოქალაქეები საკმარისად ისტორიულად მოაზროვნეები და ნომინალისტები უნდა იყვნენ იმისათვის, რომ წარმატებულად განასხვაონ საჯარო და პირადი სივრცეები, თვითქმნადობა და სოლიდარობა. მათი ფინალური ლექსიკა შედგენილი უნდა იყოს ორი განსხვავებული, თანაბრად ღირებული, თუმცა არათანაგაზომვადი ნაწილისაგან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რორტის მტკიცებით, თუ უწინ ფილოსოფია მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულდება საჯარო საკითხებთან მიმართებით, და რაციონალური არგუმენტაციისა და ლოგიკის მეშვეობით უნივერსალურად აუცილებელი ჭეშმარიტების დაფუძნებას ლამობდა, დღეს ის მხოლოდ პირადი შემოქმედებისათვის გამოგვადგება. კერძოდ, იმისათვის უფრო ღირებულია რომ საზოგადოების მიერ შემოთავაზებულ აღწერილობებს თავი დავაღწიოთ და ჩვენი სასურველი აღწერილობები შევქმნათ, რომ ვიყოთ რაიმე მეტი ვიდრე წინასწარ დაწერილი სცენარის შემსრულებელნი. მეორეს მხრივ კი ლიტერატურა ადამიანური სოლიდარობის გაღვივების ფასდაუდებელ ელემენტს წარმოადგენს, ის გვეხმარება დავინახოთ თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს ჩვენმა ქმედებებმა სხვა ადამიანთა ცხოვრებაზე, საშუალებას გვაძლევს გავაცნობიეროთ ჩვენში და სოციალური ინსტიტუციებში არსებული სისასტიკე. ფილოსოფიის მიერ შემოთავაზებული ირონიული პერსპექტივისა და ლიტერატურის მიერ შემოთავაზებული ლიბერალური იმედის მორგებით, რორტი იმედოვნებს, რომ თავსებადს გახდის ინდივიდებისა და საზოგადოების, ხშირ შემთხვევაში ურთიერთდაპირისპირებულ მისწრაფებებს.

პლატონიზმიდან პრაგმატიზმამდე

რორტის ინტელექტუალური განვითარება და ფილოსოფიის სპეციფიკური ხასიათი, მეოცე საუკუნის კომპლექსურმა და მრავალფეროვანმა ინტელექტუალურმა დისკურსმა განსაზღვრა. ფილოსოფიურ მოღვაწეობას ის იწყებს, როგორც პლატონიკოსი, აგრძელებს, როგორც ანალიზური ფილოსოფიის წარმომადგენელი და ასრულებს როგორც პრაგმატიკოსი. პლატონიკოსებისაგან განსხვავებით, რორტი უარყოფდა ზედროითი და ტრანზისტორიული ჭეშმარიტების იდეას, პოზიტივისტებისა და ანალიტიკოსი კოლეგებისაგან განსხვავებით, კი ნეგატიურად იყო განწყობილი ფილოსოფიის მეცნიერული კონცეფციის მიმართ, იდეისადმი, რომ ფილოსოფია კულტურაში არსებულ განსხვავებულ აქტივობებს უნდა განეშოროს და ობიექტურ ჭეშმარიტებასთან კავშირი, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებთან თანამშრომლობის შედეგად დაამყაროს. ფილოსოფიური მოღვაწეობის მანძილზე, მისი ხედვები თანდათანობით დაუახლოვდნენ კონტინენტური ფილოსოფიის იმ ტრადიციას, რომლის თანახმადაც ფილოსოფია „წერის ნაირსახეობა“ და „აზრებში აღბეჭდილი ისტორიაა.“ კლასიკური და მოდერნული ფილოსოფიური იდეების კრიტიკამ და საკუთარი მოსაზრებების რაფინირებამ, რორტი მიიყვანა დასკვნამდე, რომ სხვა ლინგვისტურ აქტივობათა მსგავსად, ფილოსოფია სამყაროს აღწერისა და კონკრეტული მიზნების მიღწევის საშუალება უფროა, ვიდრე ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნების ხელსაწყო; რომ უმჯობესი იქნება თუ მის მიზანს ახალ შესაძლებლობათა წარმოჩენასა და კულტურის განახლებაში დავინახავთ, და არა ობიექტური ჭეშმარიტების წვდომასა თუ ტრადიციის მიერ ბოძებული ლექსიკის განვრცობაში. საკუთარი ფილოსოფიური მრწამსის აღსაწერად რორტი ტერმინ პრაგმატიზმს იყენებს. მისი პრაგმატიზმი ეფუძნება ხედვას, რომლის თანახმადაც გონებისა და ენისაგან დამოუკიდებელი რეალობის ძიების ნაცვლად, ღია და თავისუფალ კომუნიკაციაზე უნდა ვიზრუნოთ.

პოლიტიკურ და ეთიკურ საკითხებთან მიმართებით, რორტი იმ ფართოდ გავრცელებული შეხედულების წინააღმდეგ გამოდის, რომლის თანახმადაც ფილოსოფიამ პოლიტიკური ცხოვრების რაციონალური და უნივერსალური საფუძველი უნდა შემოგვთავაზოს. განმანათლებლური რაციონალიზმის საპირისპიროდ, ის „პოსტმოდერნული ბურჟუაზიული ლიბერალიზმის“ დამცველად გვევლინება და პოლიტიკური კულტურის მუდმივ განახლებასა და პოეტიზაციაზე საუბრობს. ამ პოზიციის თანახმად, უმჯობესია ვიფიქროთ კულტურაზე, რომლის იდეალი პოეტი, როგორც საგანთა განმაახლებელი და შემოქმედია, და არა ობიექტური ჭეშმარიტების მოსურნე მეცნიერი თუ ფილოსოფოსი. რორტის მიერ შემოთავაზებულ პრაგმატიზმში ჭეშმარიტებას შემოქმედება ანაცვლებს, ხოლო დემოკრატია ფილოსოფიაზე უპირატესია. ამ შემთხვევაში პოლიტიკური დისკურსის გამართლების ფორმა გონივრულობაა, ხოლო სასურველი პოლიტიკური საზოგადოების ფორმა, წარსულსა და აწმყოში არსებული სისტემების შედარებითი ანალიზის შედეგად დგინდება, და არა ადამიანის უფლებების, არაკონდიციური მორალური იმპერატივებისა თუ ზეისტორიული  ღირებულებების მეშვეობით. პრაგმატულ-ლიბერალური კულტურის მიზანი ხელახალი აღწერილობებისა ძიება, ადამიანის თავისუფლების განვრცობა, და საყოველთაო სოლიდარობის მიღწევაა.

ფილოსოფიურ საკითხთა და პრობლემათა რორტისეული ხედვა, დიდწილადაა განპირობებული ფილოსოფიის ისტორიის მისეული წაკითხვით. მისი ინტერპრეტაციის თანახმად, ფილოსოფია ერთგვარ ძიებას წარმოადგენს, რომლის მიზანიც ყოფითი რეალობიდან მარადიულ ჭეშმარიტებამდე ამაღლებაა. მსგავს პროექტს ყველაზე უკეთ პლატონის ფილოსოფია განასახიერებს. პლატონის სურვილი იყო კულტურის რაციონალიზაცია მოეხდინა, კერძოდ ფართოდ გავრცელებული შეხედულებები, გონების მიერ მიკვლეული ჭეშმარიტებით ჩაენაცვლებინა, სამყაროს წარმავალი და მოჩვენებითი სურათი, მარადიული და მთლიანობაში განჭვრეტილი რეალობით შეეცვალა _ გონების მეშვეობით ჭეშმარიტებამდე ამაღლებულიყო. იგივე ამბიციას ატარებდა მრავალი დიდი ფილოსოფოსის, მორწმუნისა თუ ათეისტის, მატერიალისტისა თუ იდეალისტის, სკეპტიკოსისა თუ დოგმატიკოსის, ფილოსოფიური სისტემაც _ ჩამოყალიბებულიყო სამყაროს მწყობრი და სისტემური სურათი, თეორია რომელიც რეალობის ძირეულ ნიშან-თვისებებს მოფენდა ნათელს, ადამიანს თვითშემეცნებაში დაეხმარებოდა და შედეგად პრაქტიკული ქმედების ორიენტირებსა და მაქსიმებს განსაზღვრავდა; მოგვცემდა ჭეშმარიტებას, რომელიც ყველა ინდივიდისა და ისტორიული ეპოქისათვის ჭეშმარიტი იქნებოდა, გვიჩვენებდა რეალობას რომელიც პიროვნული დამოკიდებულებების, სურვილებისა და მოსაზრებების გარეშეც რეალობაა.

პლატონისეული სულისკვეთებითაა გამოწვეული რორტის ფილოსოფიით დაინტერესებაც. ის დაიბადა 1931 წლის ოთხ ოქტომბერს, ქალაქ ნიუ-ორკში, მემარცხენე ინტელექტუალთა ოჯახში. ოჯახში არსებული ინტელექტუალური და პოლიტიკური ფონის ზეგავლენის შედეგად, თორმეტი წლის რორტიმ „იცოდა“ რომ „ადამიანის ცხოვრების მიზანი, სოციალური უსამართლობის წინააღმდეგ ბრძოლაში მდგომარეობდა“  და რომ „ღარიბ ადამიანთა ჩაგვრა არ შეწყდებოდა, იქამდე სანამ კაპიტალიზმი არ დასრულდებოდა.“  განსხვავებულ წიგნებთან და იდეებთან შეხვედრამ, ბუნებრივად გაუჩინა სურვილი იმისა, რომ სამყაროს შემეცნება და სამართლიანობის ძიება ერთი პროექტის ნაწილად ექცია. მისი სიტყვებით რომ განვაგრძოთ „მსურდა მეპოვა კონკრეტული ინტელექტუალური თუ ესთეტიკური ჩარჩო, რომელიც საშუალებას მომცემდა რეალობა და სამართლიანობა ერთიან ხედვაში აღმებეჭდა...მსურდა ვყოფილიყავი ინტელექტუალური და სპირიტუალური სნობი, ამავდროულად კი კაცობრიობის მეგობარი.“  რორტისათვის მსგავსი სინთეზის საუკეთესო მაგალითს პლატონის შრომები წარმოადგენდა. მისთვის როგორც ახალგაზრდა პლატონიკოსისათვის ცხადი იყო, რომ იმ შემთხვევაში თუ ფილოსოფოსი გახდებოდა, საშუალება ექნებოდა მიეკვლია ჭეშმარიტებისათვის, რომელიც ყველა კითხვაზე მისცემდა პასუხს; ძალაუფლებისათვის, რომელსაც რელიგიის მსგავს უპირატესობებს მიანიჭებდა და სხვა ადამიანებთან მიმართებაში, პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩააყენებდა.

სამართლიანობისა და ჭეშმარიტების შემეცნების მიზნით, 1946 წელს, რორტი ჩიკაგოს უნივერსიტეტში აბარებს, სადაც ბაკალავრისა და მაგისტრატურის საფეხურებს ასრულებს. თანდათანობით რორტისათვის პლატონი დასავლური ფილოსოფიის აბრევიატურად იქცევა და არა კონკრეტული ფილოსოფიური დიალოგების კონკრეტულ ავტორად. ამავე პერიოდში სიბრძნის მოყვარული ახალგაზრდა რორტი მზარდ უკმაყოფილებას განიცდის პლატონის ფილოსოფიის მიმართ და აცნობიერებს რომ ფილოსოფიური სისტემების ჩამოყალიბება საწყისი პრინციპის არჩევასა და კონკრეტული წესების მიყოლა არის დამოკიდებული, და რომ არ არსებობს ნეიტრალური საწყისი, ის ობიექტური საფუძველი, რომელზე დაყრდნობითაც განსხვავებული, და არათანაგაზომვადი პოზიციები უნდა შევაფასოთ. ცხოვრების შემდგომ ეტაპზე რორტი პლატონს უტოპიურ ძალისხმევასა და იმ დიქოტომიათა კრებულთან აკავშირებს, რომელიც რეალობასა და ანარეკლს, ცოდნასა და მოსაზრებას, ერთმანეთისაგან განასხვავებს; რომელმაც „დუალიზმების ბუდეს“ დაუდო საფუძველი და სცადა დავერწმუნებინეთ, რომ ჭეშმარიტების შემეცნება, მხოლოდ დროითი სამყაროს გადალახვის შემდეგ შეიძლება მოხდეს. ინტელექტუალური ისტორიის რორტისეული კითხვის თანახმად, ფილოსოფია ერთგვარი პროექტია, რომლის მიზანიც დროითი ჰორიზონტისა და ისტორიის მიღმა არსებული რეალური რეალობის შემეცნება და ჭეშმარიტი ჭეშმარიტების აღმოჩენაა. შემდგომი პერიოდის რორტი სწორედ ამ პროექტი უნდობლობისა და დრომოჭმულობის შესახებ მსჯელობს, აღწერს მას როგორც მცდელობას „ამოვხტეთ საკუთარი ტყავიდან, ტრადიციიდან, ენიდან და ყველა ის განსხვავებული ფაქტორები გადავლახოთ, რომელთა საშუალებით ვაზროვნებთ, და თვითკრიტიკას ვეწევით. ამის შემდეგ კი თავი რაიმე აბსოლუტს შევადაროთ.“

1952-1956 წლებში რორტი სწავლას იელის უნივერსიტეტში განაგრძობს, სადაც მან დისერტაცია ალფრედ ნორთ უაიტჰედის პოტენციალობის კონცეპტის შესახებ დაიცვა. პლატონიზმის შემდეგ რორტი მეტ-ნაკლებად ორთოდოქსი ანალიტიკოსი ფილოსოფოსია, რომელსაც სწამს „რომ ფილოსოფიური პრობლემები არიან პრობლემები, რომლებიც შესაძლოა გადაიჭრან (ან გაუქმდნენ) ენის რეფორმირების შედეგად, ან იმ ენის უკეთე გაგების მეშვეობით, რომელსაც ვიყენებთ.“  1967 წელს მისი რედაქტორობით გამოსული კრებულის „ლინგვისტური ბრუნი“-ს მიზანი იყო აღეწერა ის ფილოსოფიური რევოლუცია, რომელმაც შემეცნების ცენტრში, მეტაფიზიკისა და ცნობიერების ფილოსოფიის ადგილას, ენა და ლოგიკა მოათავსა.

მეოცე საუკუნის ანგლო-ამერიკულ აზროვნებაში ლინ­გვის­ტური ფილოსოფია დომინანტურ სააზროვნო სისტემას წარმოადგენდა. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მსგავსად ფილოსოფია, ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნებას განსაკუთრებული მეთოდის მეშვეობით ლამობდა. თუმცა ლინგვისტური ფილოსოფია მოკლევადიანი პროექტი და წარუმატებელი სტრატეგია აღმოჩნდა. შემდგომი პერიოდის რორტი სწორედ ამ კონცეპციის წინააღმდეგ ილაშქრებს და აცხადებს, რომ ფილოსოფოსი „პოეტის დამხარე უფროა, ვიდრე მეცნიერის.“ 1962 წლიდან 1982 წლამდე, ის პრინსტონის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორია. რორტის ფილოსოფიის ჩამოყალიბებისათვის, სწორეს ეს პერიოდი ხდება გარდამტეხი. აღნიშნული პერიოდი ეხება პოზიტივიზმისა და ანალიზური ფილოსოფიის ერთგვარ კრიზისულ მომენტს, ისტორიის მონაკვეთს, როდესაც მოაზროვნეებმა იდეალური ენისა და უნივერსალური ლოგიკური ცნებების ძიების უნაყოფობა გააცნობიერეს. რორტის ინტერპრეტაციის თანახმად პოზიტივიზმი და ანალიზური ფილოსოფია, პლატონის ინტელექტუალური მემკვიდრეები არიან იმ აზრით, რომ ამ სკოლებს კვლავაც ჰქონდათ იმედი იმისა, რომ ყოფით, „მოჩვენებით“ სამყაროს გადალახავენ და წარუვალ „ობიექტურ“ საზრისთა სამყაროს მიაღწევდნენ; რომ სამყაროს, დროისა და ისტორიის მიღმა არსებული გადმოსახედიდან შეიმეცნებდნენ. პლატონიზმის მსგავსად, პოზიტივიზმი და ანალიზური ფილოსოფია ცდილობს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფუნდამენტი ააგოს, ამავდროულად კი მოგვცეს სამყაროს ის აღწერილობა, რომელიც მართებულია ყველა ეპოქისა და ყველა ინდივიდისათვის.

რორტის მტკიცებით ანალიზური ფილოსოფიისა და პოზიტივიზმის კრიზისმა, ისევე როგორც ახალმა ფილოსოფიურმა მიგნებებმა, საფუძველი გამოაცალა ლოგიკისა და ენის არაისტორიულ ხედვას, მეორეს მხრივ კი უარი თქვა მეცნიერებაზე, როგორც ავტონომიურ და იზოლირებულ აქტივობაზე. მისი მრავალი კოლეგის მსგავსად, მეცნიერების ფილოსოფიაში მიმდინარე ცხარე დებატებმა რორტის საშუალება მისცა აღარ ეფიქრა „ობიექტურ და მეცნიერულ კულტურაზე...და ეფიქრა კულტურაზე, როგორც იმ სოციალურ სპექტრზე, რომლის კრიტერიუმებიც მუდმივად იცვლებიან.“

პოზიტივიზმისა და ანალიზური ფილოსოფიის კრიტიკამ პიკს რორტის ნაშრომში „ფილოსოფია და ბუნების რეპრეზენტაცია“-ში მიაღწია. რომელშიც რორტი ცდილობს საფუძველი გამოაცალოს ფილოსოფიის მიერ ფორმულირებულ კლასიკურ და მოდერნულ მიზნებს, შემდეგ კი ფილოსოფიის ახლებური ხედვა შემოგვთავაზოს. მოდერნული პარადიგმის ქვეშ, შემეცნება სამყაროს რეპრეზენტაციად, ანუ სარკისებურ ასახვადაა გაგებული, ხოლო გონება შემმეცნებელი არსის მქონე სუბიექტად მოიაზრება. რორტის მტკიცებით, მოდერნული პარადიგმა ფილოსოფიას მოიაზრებს, როგორც ზოგად და განსაკუთრებული ფუნქციის მქონე აკადემიურ დისციპლინას, აქტივობას რომელიც კულტურაში არსებულ შემეცნების პრეტენზიებს ახარისხებს და აფასებს. ყოველივე ამას კი გონებისა და შემეცნების სპეციალური ცნებების საფუძველზე. „ფილოსოფია და ბუნების რეპრეზენტაცია“ მოდერნული ფილოსოფიის ისტორიის კონკრეტული გზით წაკითხვას გვთავაზობს. ავტორისეული ინტერპრეტაციის თანახმად მოდერნიზმის სახით, გვაქვს ფილოსოფიის კონცეფცია, რომელიც ობიექტურ ჭეშმარიტებას სამყაროს სწორ რეპრეზენტაციასთან აიგივებს. ის მოდერნული ფილოსოფიის დაფუძნებასა მსგავსად აჯამებს: 1. იმისათვის რომ გონების მოდერნული ხედვა გავიგოთ, აუცილებელია გავაანალიზოთ რენე დეკარტის მიერ შექმნილი გონების ცნება. ბერძნული სუბსტანციის სპეციფიკური განსაზღვრების შედეგად, მან გონებას კარტეზიანული სტატუსი მიანიჭა - იზოლირებულ, არამატერიალურ და თვითკმარ მოაზროვნე სუბიექტად წარმოაჩინა 2. დეკარტის კვალდაკვალ, ჯონ ლოკმა შექმნა შემეცნების კონცეფცია, თეორია შესახებ იმისა თუ როგორ წარმოებენ იდეები, სიტყვები და საზრისები, ემპირიული სამყაროდან მიღებული ინფორმაციის შედეგად. 3. იმანუელ კანტმა დეკარტის გონების ცნება და ლოკის ემპირიზმი სინთეზში მოიყვანა, შედეგად კი ჩამოაყალიბა ფილოსოფიის ახალი იდეა; ფილოსოფია როგორც მეცნიერებათა მეცნიერება, აპრიორი ცოდნის ის სისტემა, რომელიც შემეცნების სხვა სფეროების ლეგიტმიზაციას ახდენს.

მეოცე საუკუნეში ანალიზური და ფენომენოლოგიური სკოლის წარმომადგენლებმა მოდერნული ფილოსოფიური პროექტის ხელახალი დაფუძნება მოახდინეს. ყველაფერი ეს იქამდე, სანამ თავად ამ ტრადიციათა წიაღში მოღვაწე ფილოსოფოსებმა არ გამოაცალეს ძირი აზროვნების ზემოთხსენებულ პარადიგმებს. „ფილოსოფია და ბუნების რეპრეზენტაცია“ ეს არის ანალიზური სკოლის შიგნით მიმდინარე შედეგების განხილვა „რომელიც გონების ფილოსოფიაში ბროდიდან სმარტამდე, ენის ფილოსოფიაში ფრეგედან დევიდსონამდე, ეპისტემოლოგიაში რასელიდან სელარამდე, ხოლო მეცნიერების ფილოსოფიაში კარნაპიდან კუნამდე განვითარდა. ამ განხილვას მივყავართ პოზიციამდე, რომელშიც გავაკრიტიკებთ ანალიზურ ფილოსოფიას და ფილოსოფიის იმ გაგებას, რომელიც კანტიდან მოდის.“  რორტის მტკიცებით მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრიდან ანალიზური ფილოსოფია საკუთარი პროექტის წინააღმდეგ შეტრიალდა და „დროში გაწელილ თვითმკვლელობას მიეცა.“ აღსანიშნია რომ რაღაც მსგავსი ფენომენოლოგიური სკოლის წიაღში შედარებით ადრე, მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში მოხდა, საბოლოოდ „პოსტ-პოზიტივისტური ანალიზური ფილოსოფია, ნიცშე-ჰაიდეგერი-დერიდას ტრადიციის მსგავსი გახდა, იმ ტრადიციის რომელიც დაიწყო პლატონიზმის კრიტიკით და დასრულდა თავად ფილოსოფიის, როგორც ასეთის კრიტიკით.“

რორტი შემეცნების ალტერნატიულ კონცეფციას, ეპისტემოლოგიურ ბიჰევიორიზმსა და ენობრივ ჰოლიზმს გვთავაზობს. ენობრივ ჰოლიზმში მოიაზრება ენის როგორც მთლიანობის ხედვა. ამ უკანასკნელის თანახმად, ლინგვისტურ სისტემაში მყოფ სიტყვებს საზრისები კონტექსტურად ენიჭებათ და არა გარე სამყაროსთან შესაბამისობისა, თუ სწორი რეპრეზენტაციის შედეგად. რაც იმას ნიშნავს, რომ ენობრივ დებულებებს მხოლოდ კონკრეტული სისტემების შიგნით აქვს ფუნქცია, თავის მხრივ ენობრივი სისტემები საზოგადოებების კუთვნილებას წარმოადგენენ და განსხვავებულ თაობებს პრაქტიკათა მეშვეობით გადაეცემიან. საბოლოო ჯამში იდეალური ენიდან, როგორც რეალობის შესაბამისობის თეორიიდან, რორტი ენისა და შემეცნების ინსტრუმენტულ გაგებამდე მიდის. იდეამდე, რომლის თანახმადაც განსხვავებული სიტყვები, ცნებები, თუ თეორიები მიზანთა მიღწევის გზებს წარმოადგენენ და არა სამყაროს რეპრეზენტაციის საშუალებებს.

არსებობს რორტის ინტელექტუალური განვითარების მეორე მნიშვნელოვანი წყაროც. უნდა გამოვარჩიოთ ეგრეთწოდებული კონტინენტური ფილოსოფიის აღმოჩენა, რომელიც იმჟამად ანგლო-ამერიკული ფილოსოფიისათვის უცხო და მიუღებელი იყო. კერძოდ, ჰაიდეგერისა და დერიდას მსგავსი მოაზროვნეებისგან რორტიმ ისწავლა, რომ ფილოსოფოსის მიზანი, ისტორიის გარშემო რეფლექსირებაა, და არა მარადიული ჭეშმარიტების ძიება, რომ ფილოსოფია „აზრებში აღბეჭდილი ისტორიაა“ და არა „სამყაროს რეპრეზენტაციის“ მცდელობა. ფილოსოფიის პლატონურ-პოზიტივისტურ კონცეფციის კრიტიკას, თან სდევს შემეცნების ის თეორია, რომლის თანახმადაც შემეცნება არ წარმოადგენს რეალობის სწორ წვდომას, ის პრაქტიკული მიზნებისათვის საჭირო ჩვევების გამომუშავებას უწყობს ხელს. კონტინენტური ფილოსოფიის წარმომადგენლებისაგან, რორტიმ ასევე ისწავლა ისიც, რომ ფილოსოფია არ იმყოფება ჭეშმარიტებასა და თავისთავად რეალობასთან წვდომის პრივილეგირებულ მდგომარეობაში, და რომ ფილოსოფიური პროგრესი ახალ აღწერილობების შექმნასა და შემოქმედებითობაშია. თავად რორტის სიტყვებით რომ განვაგრძნოთ „ფილოსოფიური პროგრესი უფრო წარმოსახვითად გახდომის ხარჯზე მიიღწევა, და არა უფრო მეტი სიზუსტის შედეგად. აღნიშნულ სფეროში, ისევე როგორც სხვა სფეროთა უმეტესობაში, პროგრესი თაობათა შორის მყოფი იმ მცირერიცხოვანი ადამიანების მეშვეობით წარმოებს, რომელთაც განჭვრიტეს ის შესაძლებლობები, უწინ ვერავინ რომ ვერ წარმოიდგენდა.“ 

„ფილოსოფია და ბუნების რეპრეზენტაციის“ შემდეგ, რორტი საკუთარ თავს პრაგმატიკოსად მოიხსენიებს და პრაგმატიზმის მისეული ვერსიის პოპულარიზაციას ეწევა. პრაგმატიზმი ანტიმეტაფიზიკური ფილოსოფიის ნაირსახეობაა, რომელიც აზროვნების მიზნად კონკრეტულ ამოცანებთან გამკლავებას მოიაზრებს, და არა საგანთა არსის წვდომასა თუ რეპრეზენტაციას. რორტის პრაგმატიზმის თანახმად ინდივიდი, როგორც რწმენებისა და სურვილების ერთობა, ისტორიული გარემოებების შედეგად იძენს იდენტობას, ხოლო ჭეშმარიტება ინტერსუბიექტურ კონტექსტში იქმნება. ამ კუთხით თუ ვიმსჯელებთ, შეიძლება ითქვას, რომ რორტის პრაგმატიზმი ანტიპლატონისტური და ანტიპოზიტივისტურია. პლატონმა მოაზროვნე სუბიექტის იდეა იმის მეშვეობით განავითარა, რომ რეალობა და ანარეკლი, შემეცნება და მოსაზრება, აზროვნება და მგრძნობელობა, ერთმანეთს შეუპირისპირა, ფილოსოფოსში კი დაინახა მოაზროვნე, რომელიც კულტურას ჭეშმარიტებამდე აამაღლებდა. განმანათლებლობიდან მოყოლებული, პარადიგმული მოაზროვნე საბუნებისმეტყველო მეცნიერია და ის ფილოსოფოსია, რომელიც მეცნიერებას მეთოდოლოგიურ საყრდენს აძლევს და მეცნიერულ ცოდნას ეპისტემოლოგიურ გამართლებას ანიჭებს. პლატონიკოსებისა და პოზიტივისტებისაგან განსხვავებით, რორტი რაციონალურად მიიჩნევს იმას რაც გონივრულია. რაციონალიზმი სახელდებს კონკრეტულ სიქველეებს და არა ზეისტორიული მეთოდით მიღებულ ჭეშმარიტებას. მისივე მტკიცებით, პრაგმატიზმის აღნიშნული ბრენდი ახლოსაა მეოცე საუკუნის ფილოსოფიაში ჩამოყალიბებულ იმ ანტიმეტაფიზიკურ მიმდინარეობებთან, რომელთა თანახმადაც „ყველაფერი სოციალური კონსტრუქციაა, ხოლო ცნობიერად ყოფნა ლინგვისტური მოვლენაა.“  აღნიშნულ სკოლათა რიგს რორტი მიაკუთვნებს ისეთ ფილოსოფიურ მიმდინარეობებს როგორებიც არიან: „ეგზისტენციალიზმი, დეკონსტრუქცია, პროცესის ფილოსოფია, პოსტ-სტრუქტურალიზმი, პოსტმოდერნიზმი, ვიტგენშტაინის ფილოსოფია, ანტი-რეალიზმი და ჰერმენევტიკა.“  ყველა ეს მონათესავე ფილოსოფიური მიმდინარეობა, ემიჯნება და აკრიტიკებს ფილოსოფიის იმ კლასიკურ და მოდერნულ პროექტებს, რომლებიც ადამიანის ცხოვრების საზრისს ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნებაში ხედავენ.

მეტაფილოსოფიური გააზრებები

რორტის ფილოსოფია ასახავს მეოცე საუკუნის მეორე ნახრავში განვითარებულ ფილოსოფიური აზრის დინამიკას. ფილოსოფიის ისტორიის ამ მონაკვეთში მოაზროვნეთა ნაწილმა რაციონალიზმის ტრადიციული კონცეპტი უკუაგდო, ნაწილმა კი მისი მოდიფიკაცია შემოგვთავაზა. გარკვეულწილად ეს ფილოსოფიური რევოლუციის ის ეტაპი აღმოჩნდა, რომელშიც აზროვნების პარადიგმა სრულად თუ არა გარკვეულწილად მაინც შეიცვალა. მსგავსი ცვლილების შედეგად განმანათლებლობის უნივერსალური გონება, გონების კონტექსტუალურმა კონცეპტმა ჩაანაცვლა, შემეცნების ცენტრში, კი იდეალური ენის ნაცვლად, ყოფით საზრისთა სამყარო მოექცა. ამასთანავე გარდაიქმნა მორალისა და პოლიტიკის უნივერსალური გაგებაც, და ხაზი გაესვა კულტურული და ისტორიული ნარატივის მნიშვნელობას. საბოლოოდ კი უარყოფილ იქნა შეხედულება, რომლის მიხედვითაც რაციონალური დისკურსი აუცილებლად პროგრესული და შინაგანად თანმიმდევრულია.

ამ პროცესის უკეთ გაგებისათვის შეგვიძლია მოვიშველიოთ თომას კუნის მიერ აღწერილი მეცნიერული რევოლუციის სტრუქტურა. კუნის მტკიცებით მეცნიერული ცოდნა კონკრეტული ნორმებისა და დაშვებების საფუძველზე წარმოებს. პრე-პარადიგმულ საფეხურზე ჯერ კიდევ არ არსებობს ერთი თეორია, კონცეპტუალური ჩარჩო, რომელიც ადამიანთა ხელთ არსებულ მონაცემებსა და დებულებებს ერთმანეთთან დააკავშირებს. პარადიგმის არ არსებობის პირობებში, თანდათანობით ყალიბდება კონცეპტუალურ ჩარჩო, ნორმალური მეცნიერება, რომელშიც კონკრეტული საკითხები ზოგადი დაშვებებისა და წანამძღვრებების შუქზე განიხილება. მისივე მტკიცებით რაციონალური დისკურსი, მეცნიერული საზოგადოებების წევრების მიერ აღიარებული წესების მიყოლასა და გავრცობაზეა დამოკიდებული. სწორედ ამაში მოიაზრება ნორმალური მეცნიერების არსი. მეცნიერები, თუ რაციონალური დისკურსის სხვა წარმომადგენლები, ფართოდ გათავისებული შეთანხმებებით მოქმედებენ და დისკურსის განვრცობას ამ შეთანხმებათა საფუძველზე ახდენენ. როდესაც პარადიგმასთან არათავსებადი პრობლემა იჩენს თავს, მას დროებით გვერდით გადადებენ, როგორც ანომალიას. თუმცა ისეც ხდება ხოლმე რომ ნორმალური მეცნიერების, გაბატონებული პარადიგმის შიგნით, გადაუჭრელ პრობლემათა რაოდენობა იმდენად იზრდება, რომ ანომალიური ფაქტები შეუძლებელს ხდიან პარადიგმის ძირითად დაშვებათა და წანამძღვართა შენარჩუნებას, შედეგად კი მთელი ცოდნის სისტემა ინგრევა, და ფაქტებისა თუ კონკრეტული დებულებების გააზრებისათვის, ახალი პარადიგმის შექმნა ხდება აუცილებელი.

მსგავსი პროცესი მეოცე საუკუნის ფილოსოფიის წიაღშიც მოხდა, რომელმაც საბოლოოდ ფილოსოფია მიიყვანა ერთ მნიშვნელოვან პრობლემამდე. კერძოდ საკითხამდე თუ რა არის ფილოსოფიის საზრისი, როგორი უნდა იყოს მომავლის ფილოსოფია და რა დაშვებებსა და წანამძღვრებზე უნდა დაფუძნდეს ახალი პარადიგმა. მოაზროვნეთა ნაწილმა ზურგი აქცია არა მხოლოდ მოდერნიზმის ფილოსოფიურ პარადიგმას არამედ მთლიანად ფილოსოფიას, ხოლო მეორე ნაწილმა ფილოსოფიის ხელახალი განსაზღვრება და რაციონალიზმისა და ჭეშმარიტების ტრადიციული კონცეპტების დაცვა შემოგვთავაზა.

მოაზროვნეთა პირველ ჯგუფს ეკუთვნიან ისეთი გამორჩეული ფილოსოფოსები, როგორებიც არიან მარტინ ჰაიდეგერი და ლუვდიგ ვინტგენშტაინი. ახალი ფილოსოფიური პარადიგმის ჩამოყალიბების პრობლემა, რორტისათვისაც მნიშვნელოვანია. მისი მეტაფილოსოფია, გნებავთ ფილოსოფიის ფილოსოფია, კითხულობს თუ რისთვისაა ფილოსოფია ღირებული, ანდა აქვს თუ არა საერთოდ ღირებულება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რორტის მეტაფილოსოფიის მიზანია უპასუხოს კითხვას, თუ რა საზრისი შეიძლება ჰქონდეს ფილოსოფიას იმის შემდეგ, რაც ტრადიციული ფილოსოფიის მიერ ბოძებულ აზროვნების წესებსა და ფილოსოფიის ისტორიაში ფორმულირებულ დიქოტომიებს: რეალობა-ანარეკლს, მორალსა და წინდახედულობას, ცოდნასა და მოსაზრებას, ჭეშმარტებასა და მცდარობას, სიკეთესა და ბოროტებას გავაუქმებთ. უფრო რომ დავკონკრეტდეთ, მას შემდეგ რაც პლატონისა და სხვა დიდი მეტაფიზიკოსების მიერ შექმნილ იმ ლექსიკას მოვიშორებთ თავიდან, რომელიც საუკუნეების მანძილზე განსაზღვრავდა ადამიანის აზროვნებას. ჰაიდეგერისა და ვიტგენშტაინის მსგავსად, რორტი ფილოსოფიის დასასრულის თეზისს ემხრობა, და მისი შემოქმედებითი აზროვნებით ჩანაცვლებისაკენ იხრება, ამავდროულად კი ფილოსოფიის იმ მინიმალისტურ კონცეფციასაც გვთავაზობს, რომლის თანახმადაც ფილოსოფია „ჩვენი რასის მიერ გამოგონებულ განსხვავებული საუბრის გზათა, უპირატესობებისა და უკუსვლების, შედარებით სწავლას გულისხმობს.“

რორტის მეტაფილოსოფია მსჯელობის ფოკუსში იმ საკითხს აქცევს, თუ როგორ უნდა გავიგოთ, ჩვენი, თანამედროვე კულტურისა და დასავლური ფილოსოფიის ტრადიციის ურთიერთმიმართება. მისივე მტკიცებით, დასავლური ფილოსოფია, რომელიც ოდითგანვე ეძებდა შემეცნების ობიექტურ საფუძველსა და უეჭველობის განცდას, დღეს ირონიით სრულდება, გრძნობით რომ ვერც ერთი ფილოსოფიური სისტემა თუ თეორია ვერ მოგვანიჭებს უეჭველობას. ტრადიციული ფილოსოფია ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნებას მიელტვის, სურს სამყაროს აღწერილობა, რომელიც მისაღები იქნება ყველა ეპოქისა და ინდივიდისათვის, ცდილობს შექმნას თეორია, რომელსაც სამყაროს უნივერსალურ და ჭეშმარიტ აღწერილობად გაასაღებს. ყოველივე ეს არა მხოლოდ ინტელექტუალური ვნებაა, არამედ ცხოვრების საზრისიც. თავად რორტის სიტყვებით რომ ვთქვათ „ტრადიცია რომელიც ძველი ბერძნული ფილოსოფიით იწყება, შემდეგ კი ქრისტიანული ეპოქითა და განმანათლებლობით გრძელდება, ადამიანის არსებობის უმთავრეს მიზანს ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნებას მოიაზრებს.“ 

ობიექტური ჭეშმარიტების შემეცნების სურვილის გარშემო გაერთიანებული საზოგადოებები განასახიერებენ კულტურას, რომლის მიზანიც უბრალო მოსაზრებიდან, ნამდვილ ცოდნამდე ამაღლებაა. აღნიშნული პროექტისაგან განსხვავებით, რორტის მიზანია ცოდნა წარმოაჩინოს როგორც დიალოგისა და სოციალური პრაქტიკის შედეგი და არა როგორც ძალისხმევა იმისა, ობიექტურ ჭეშმარიტებას მივუახლოვდეთ. მის ფილოსოფიაში შემდეგი დუალიზმის ნაირსახეობებია მოცემული: სისტემური და არასისტემური ფილოსოფია, პრაგმატიზმის და პლატონიზმი. ტრადიციული ხედვის თანახმად ფილოსოფია „რაციონალური მეცნიერებაა“ ხოლო რორტი მას „ლიტერატურის ნაირსახეობად წარმოაჩენს“ რომელიც კულტურის ორგანული ნაწილი და საკუთარი დროის პირმშოა. კლასიკურ საკითხთა ხელახლა აქტუალიზირების, შესაბამისობის თეორიათა განვითარებისა და ობიექტური ჭეშმარიტების ძიების ნაცვლად, ფილოსოფიამ უნდა იკითხოს, ის თუ როგორ მოვედით ერთი სამეტყველო გზიდან და კონკრეტული აღწერილობიდან განსხვავებულ სამეტყველო გზამდე და აღწერილობამდე. მსგავსად გაგებული ფილოსოფიური პრობლემები, პოეტური პრობლემების მსგავსად, დროითი პრობლემათა რიგს მიეკუთვნებიან.

მეტაფილოსოფიასთან მიმართებით, „ფილოსოფია და ბუნე­ბის რეპრეზენტაცია“-ში მსგავსი კომპრომისია წარმოდგენილი, ფილოსოფია არ შეიძლება გავიგოთ, როგორც „მკაცრი მეცნიერება“, თეორიული ცოდნის სისტემა, რომელიც აბსოლუტური უეჭველობით ხასიათდება. ფილოსოფიის ტრადიციული კონცეფცია, გნებავთ ნორმალური ფილოსოფია, დაფუძნებულია იდეაზე, რის თანახმადაც ფილოსოფია უნივერსალიების ძიებასა და ცოდნის უცვლელ სისტემის ჩამოყალიბებას მოიცავს. ამავე ნაშრომში რორტი ნორმალური ფილოსოფიის რედაქტირებას გვთავაზობს, და ახალი, ანომალიური ფილოსოფიის იმ პარადიგმაზე ამახვილებს ყურადღებას, რომელიც დიალოგისა და სოლიდარობის პრინციპზეა აგებული. ეს არის ცვლილება ცოდნიდან დიალოგამდე, ეპისტემოლოგიიდან ჰერმენევტიკამდე; მცდელობა იმისა, რომ შემეცნების აბსოლუტური მოდელი, ისტორიულად შემოსაზღვრული მოდელით ჩანაცვლდეს. ამ შემთხვევაში, ჰერმენევტიკა ის დიალოგის ფილოსოფიაა, რომელიც „არასოდეს არ დაასრულებს ფილოსოფიას, არამედ დაგვეხმარება დავიცვათ ის საიმედო, მეცნიერული გზისაგან.“  „ფილოსოფია და ბუნების რეპრეზენტაციის“ თანახმად, აუცილებელია უარი ვთქვათ ფილოსოფიაზე, როგორც ზეისტორიულ და ტრანსკულტურული აზროვნების სისტემის ძიებაზე, და ვკონცენტრირდეთ ფილოსოფიაზე, როგორც იმ ინტელექტუალურ ძალისხმევაზე, რომლის მიზანია საგანთა ურთიერთმიმართებების ყველაზე ფართო, ინტელექტუალური ჰორიზონტი მოვხაზოთ.

სხვა შრომებში, გამორჩეულად კი „პრაგმატიზმის შედეგებში“, რორტი პოსტ-ფილოსოფიური კულტურის სასურველობას ქადაგებს, რომელშიც ფილოსოფია კონკრეტული ლიტერატურული და ინტელექტუალური აქტივობაა, და რომელიც მიემართება არა თავისთავად რეალობასა თუ ობიექტურ ჭეშმარიტებას, არამედ კონკრეტული წიგნთა კრებულს. ამ შემთხვევაში პლატონსა და მის კომენტატორებს, იმ ისტორიულ დისკურსს რომელსაც განვითარების შინაგანი ისტორია და დიალექტიკა ახასიათებს. რორტის ინტერესების ცვალებადობას, კარგად აღწერს მისი აკადემიური კარიერა. 1981 წლიდან ის ვირჯინიის უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის პროფესორია, 1998 წელს კი სტენდფორდის უნივერსიტეტში შედარებითი ლიტერატურის მიმართულებით, პროფესორი ხდება, სადაც ცხოვრების ბოლომდე, 2007 წლამდე განაგრძობს მოღვაწეობას. ეს რორტის ფილოსოფიური კარიერის ის ეტაპია, რომელიც მისი პრაგმატიზმის პოპულარიზებას უკავშირდება; რომელშიც შემოთავაზებულია პოსტ-ფილოსოფიური ფილოსოფია და კულტურის ის ხედვა, სადაც „არც ფიზიკოსი, არც მღვდელმსახური, არც პოეტი და არც პოლიტიკოსი არ მოიაზრება უფრო რაციონალურად, უფრო მეცნიერულად ან უფრო ღრმად, ვიდრე რომელიმე მათგანი.“  ამ კულტურაში ადამიანური აქტივობები განსხვავებული მიზნების მიღწევის საშუალებებია, ხოლო შემოქმედებითი სივრცე მუდმივად ღიაა, ვინაიდან კულტურა, „ისევე როგორც ჰუმანიტარული მეცნიერებები ყოველთვის გამოზრდიან სპეციალისტებს, რომლებიც ალტერნატიულ თეორიებს, სკოლებსა და მიმდინარეობებს მიემხრობიან, ადამიანის აქტივობათა მიზანი არ არის მივაღწიოთ დანიშნულების პუნქტს; მნიშვნელოვანია ის, რომ უფრო მრავალფეროვანი და უმჯობესი აქტივობების განხორციელება შევძლოთ.“  პოსტ-ფილოსოფიურ კულტურაში ფილოსოფია ლიტერატურული კრიტიციზმის მსგავსი აქტივობაა და „ესაა კულტურა, რომელშიც ქალი და კაცი გრძნობენ, რომ მარტონი არიან, რომ სასრული არსებები არიან, ამავდროულად კი არ ფიქრობენ, რომ რაიმე მიღმიერს უკავშირდებიან.“

პოსტ-ფილოსოფია და პოსტ-მეტაფიზიკა რორტის მიერ გამოყენებული ის ორი ტერმინია, რომელიც ტრადიციული ფილოსოფიის გადალახვის სურვილს გამოხატავს. ამავდროულად რორტის მიერ ფორმულირებული და გაგებული პრაგმატიზმი ეს არის მცდელობა იმისა, რომ ფილოსოფიას, როგორც კონკრეტულ ინტელექტუალ ძალისხმევას, კვლავაც შევუნარჩუნოთ მიმზიდველობა. ტრადიციული ფილოსოფიის პროექტის მიტოვებამ, რორტის საშუალება მისცა დაეწერა წიგნი, თუ „როგორი შეიძლება იყოს ინტელექტუალრი ცხოვრება, იმ შემთხვევაში თუ მოვახერხებთ და უარს ვიტყვით იმ პლატონისეულ სურვილზე, რომლის მიზანიც რეალობისა და სამართლიანობის ერთიან ხედვაში აღვეჭვდაა.“  “შემთხვევითობა, ირონია და სოლიდარობა“ იმ პროექტის ნაწილია, რომელიც ტრადიციული ფილოსოფიის უკუგდების სურვილსა და ფილოსოფიის პრივატიზაციის იდეას აერთიანებს. ამ წიგნის თანახმად ფილოსოფიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მოტივი ტერორია, შიში იმისა, რომ სხვა ადამიანის განმეორება არ აღმოვჩნდეთ და სოციალური სამყაროს მიერ დაწერილი სცენარის „უბრალო“ შემსრულებლად არ ვიქცეთ. პოეტებისა და შემოქმედებითი ადამიანებისათვის დამახასიათებელი ავთენტურობის წუხილი გაცნობიერებაა ფაქტისა, რომ ადამიანი საკუთარი არსებობის მიზეზებს უნდა ჩასწვდეს და საკუთარი თავი იმდაგვარად განაახლოს, იმდაგვარი ენა შექმნას, რომელიც, ნაწილობრივ მაინც, მისი საკუთრება იქნება.

„შემთხვევითობა, ირონია და სოლიდარობის“ თანახმად, ფილოსოფიური ნიჭი ტრადიციის ხელახალი აღწერასა და ტრადიციული აღწერილობებისაგან განთავისუფლებაში მდგომარეობს, ესაა მიზეზი იმისა, რომ დიდი მოაზროვნეები, ახალ შემოქმედებით სივრცეს ქმნიან და ტრადიციულ დებულებათა უგულებელყოფას ახდენენ. ამ შემთხვევაში, რორტი ფილოსოფიას პირადი დისკურსისათვის მიიჩნევს ღირებულად. კერძოდ ფილოსოფიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზნად თვითქმნადობას მოიაზრებს, ვინაიდან მისი საშუალებით სამყაროსა და ჩვენივე თავის ხელახალ აღწერას ვახდენთ, და ვცდილობთ რომ ტრადიციის გავლენას თავი დავაღწიოთ. ზუსტად ისე როგორც მარსელ პრუსტმა დააღწია თავი ავტორიტეტებისა და საზოგადოების მიერ მიკუთვნებულ აღწერილობებს, ამავდროულად კი საკუთარი თავი ავტორიტეტად, პრივილეგირებულ პოზიციაში მყოფ მოაზროვნედ არ წარმოუჩენია. მან შექმნა სტილი, განუმეორებელი გამოვება, რისი შეფასებისათვის ყველა ტრადიციული კრიტერიუმი გამოუსადეგარია. რორტის მტკიცებით, ფილოსოფიაში მსგავსი წარმატება ჟაკ დერიდას ეკუთვნის, მოაზროვნეს რომელიც ავტორიტეტული ფიგურებით, წარსულის დიდი მოაზროვნეთა სისტემებით გაერთო, ამისდა მიუხედავად არ აყოლია, ჰეგელის, ნიცშესა და ჰაიდეგერისათვის დამახასიათებელ ცდუნებას, და საკუთარი თავის აფილირება, რაიმე უფრო მნიშვნელოვანთან არ მოუხდენია, ვიდრე ეს ერთი ადამიანის ისტორია და სასრული ინდივიდის მიერ შექმნილი აღწერილობებია.

„შემთხვვვითობა, ირონია და სოლიდარობის“ შემდეგ, რორტი მუდმივ პოლემიკაში ერთვება კოლეგებთან. ავტორთა ნაწილი მას კულტურულ რელატივიზმში სდებს ბრალს, ნაწილი კი ირაციონალიზმში. აღნიშნულ დისკუსიათა გარშემო შექმნილ შრომებს მიეკუთვნებიან: „ობიექტივიზმი, რელატივიზმი და ჭეშმარიტება“ (1991 წ); „ესეები ჰაიდეგერისა და სხვა მოაზროვნეთა შესახებ“ (1991 წ) „ჭეშმარიტება და პროგრესი“ (1998 წ), „ფილოსოფია როგორც კულტურული პოლიტიკა“ (2007 წ). ხოლო შედარებით ფართო აუდიტორიისათვის განკუთვნილ შრომებს წარმოადგენენ: „ჩვენი ქვეყნის მიღწევები: მეოცე საუკუნის მემემარცხენე აზროვნება ამერიკაში“ (1998) და „ფილოსოფოსი და სოციალური იმედი“ (1999).

ფილოსოფიის ისტორიის რორტისეული წაკითხვა, ისევე როგორც კლასიკური და მოდერნული პროექტების მისეული კრიტიკა, ფილოსოფიისა და რაციონალიზმის ტრადიციული კონცეფციის გადალახვისაკენ მოგვიწოდებს. ტრადიციული ფილოსოფიის ნაცვლად შემოთავაზებული პრაგმატიზმი კი, კულტურაში არსებულ განსხვავებულ დისკურსებს შორის მკაფიო საზღვრებს შლის, შემდეგ კი სამყაროს ანტირეპრეზენტაციულ სურათის გვთავაზობს. რაც ნიშნავს იმას, რომ რორტის მიერ წაკითხული ფილოსოფიის ისტორია და მის მიერ ფორმულირებული პრაგმატიზმი საკითხთა კონკრეტული კუთხით გააზრებასა და პრობლემათა გადაჭრის კონკრეტულ გზას გვთავაზობს. თუმცა, აქვე აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ ფილოსოფიის ისტორიის ყველა კითხვას საკუთარი ლიმიტი გააჩნია. ყოველივე ეს კი ბუნებრივად წარმოშობს ახალ პრობლემას, კერძოდ საკითხს იმის შესახებ თუ რამდენად მართებულია ფილოსოფიის რორტისეული კრიტიკა და რამდენად თანმიმდევრულია მისი მიერ შემოთავაზებული პრაგმატიზმი. მაგრამ ვინაიდან წინასიტყვაობა მხოლოდ წინასიტყვაობაა, ამ უკანასკნელი პრობლემის გადაჭრა გონებამახვილ მკითხველს უნდა მივანდოთ.